Saklı Kalmış Bir Kitap: “Üç İdrak Düzeyi ve İslam’ın Üç Tezahürü”

 

Hazırlayan: Şerife Kaya/Hertaraf Haber Kültür Sanat Servisi

Osman Kayaer’in ‘’Fecre Doğru’’ isimli aylık düşünce dergisinde kaleme aldığı ve kendi ifadesiyle önemli bulduğu hususlarda yazdığı makalelerin bir araya getirildiği “Üç İdrak Düzeyi ve İslam’ın Üç Tezahürü” adlı kitabı özellikle üç hususta okurların zihnini adete yeniden inşa etmektedir.

Kitapta zihin dünyanızda ufuklar açacağına inandığım ve okurun pür dikkat kesilmesi gereken husus Kur’an’ı tanımak, anlamak ve anlamlandırmak başlığı altında ele alınmıştır.Vahyi anlamak ve onunla olumlu bir diyalog kurabilmek için üç aşamayı ‘’Tanımak’’, ‘’Anlamak’’ ve ‘’Anlamlandırmak” zikreden yazar, bu evrelerin anlaşılarak daha bilinçli bir yol takip edilebilmesinin çabasını vermektedir.

Kur’an’ın fiziki özelliklerinin bilinmesi ile başlayan onu tanıma yolculuğunda bizi asıl ilgilendiren zati özellikleridir diyen Kayaer’e göre Kur’an aslında insanda olan fıtri özellikleri esas alan bir hatırlatmadan ibarettir. Bu hatırlatma basit bir hatırlatma olmayıp otantikliği korunması gereken ve ilahi icaz taşıyan sözlerden müteşekkildir. İkinci aşama olan anlama süreci Kur’an üzerine yapılacak çalışmaların yoğunlaşması ve dakik bir dikkatin sarf edilmesi gerektiği dönemdir.

Çünkü mahiyete ilişkin çaba ister istemez kişinin zihnininde işin içine girdiği ve nesnelliğin zorunlu olarak bozulacağı bir çabayı gerektirir. Kur’an’ın nesnel anlamını yakalamaya çalışmak ona karşı duyulması gereken bir vecibedir. Nesnel anlamı yakalamak için de lisan ve nüzul ortamı meselelerinin halledilmesi gerekir.

Anlamlandırma aşaması öznelliğin olanca varlığı ile işin içine karıştığı bir dönemdir.

Kur’an’ın lafızlarının (nesnel) anlamının ötesinde hikmet ve maksadına dair yapılacak uzun bir yolculuk sonucunda ulaşılacak yeni manalara kapı aralama çabasından ibarettir. Kur’an’ın anlamlandırılması bir ayağı lafızda diğer ayağı zamanın gereklerini giderecek yerde bulunmak suretiyle yapılmalıdır.

Yazar’a göre Kur’an’da geçen sem’a (kulak), basar (göz) ve fuad (kalp) üç ayrı idrak düzeyini temsil etmektedir.

Bu üç farklı idrak düzeyi adeta bir piramit gibi gittikçe yükselen ve daralan makamlar biçiminde sıralanır.

İnsanların idrak düzeylerinin farklı olması İslam’ın fert ve cemiyet hayatında farklı tezahürlerinin nedenidir. Cemiyetler de tıpkı fertler gibi üç idrak düzeyinden birinde bulunurlar.

Bu yüzden İslam her toplumda başka biçimde tezahür edebilmektedir. Bu neden ile farklıtezahürleri sapkınlık olarak görmemiz yanlış olacaktır. Çünkü bu insan ve toplum idrakinin bulunduğu makam ile ilgili olmasından ileri gelmektedir.

Kur’an’da geniş bir yer tutan kıssalar meselesinde yazar bugüne kadar hiç duymadığınız tamamen kendine özgü (öznel) bir yorum ile karşımıza çıkmaktadır. Siz ister bu fikri beğenirsiniz ister beğenmezsiniz lakin üzerinde düşünmeden geçemezsiniz.

Yazara göre bizim için geçerli olan genel olarak onun için de geçerli olmakla birlikte peygamber kıssaları Allah ile Hz. Muhammed (s.a.v) arasında bir çeşit özel iletişim vasıtasıdır.

Ona göre Hz. Peygamber, kıssalardan ne yapması gerektiğine dair işaretler almaktadır.Kayaer, kendisini böyle düşünmeye sevk eden üç saik ileri sürmektedir. İlki kıssaların diğer ayetler gibi parça parça indirilmiş olması ve kronoloji takip edilmemesidir.

Eğer maksat sadece kıssa anlatılması olsaydı bu takdirde bunun bir defada ve derli toplu yapılması daha doğru olurdu. Kıssaların özel manalar taşıdığına dair ikinci hücceti, Yusuf suresinde anlatılan rüyaların Yakup ve Yusuf tarafından farklı anlaşılmış olmasıdır.

Yusuf’un gördüğü rüyanın bir çeşit vahiy olduğunu tespit eden Yakup ondan zahirinin dışında başka anlamlar çıkarmaktadır.

Sözün ve olayların bizim gördüğümüzden başka türlü anlaşılabileceğine dair üçüncü delil Hz. Musa ve kendisine özel ilim verilen kişinin kıssasıdır. Teferruatını kitaptan okumanıza bırakarak kıssalara bir de yazarın gözünden bakmanızı tavsiye ederim.

Sonuç itibariyle kitapta yer verilen makaleler arasında ilk bakışta sistematik bir alaka yokmuş gibi görünse de her biri sizi başka bir Kur’ani meseleye götürecektir. Bu yüzden okumanızı tavsiye ederim.